December 2021: na anderhalf jaar isolatie mogen we elkaar weer vaker zien en de gekleurde kerstverlichting in LGBTQ+-café Maurice & Dietrich doet geloven dat het nu écht goed komt. Ik sta er niet bij stil en wacht op mijn gast voor het eerste Cavalier Queer interview. Op dat moment kan ik onmogelijk voorspellen dat wat Nyira Hens zal vertellen, zal gelden voor heel wat storytellers die zullen volgen: “Misschien ben ik al mijn hele leven op zoek naar verwondering.” Verwondering tegen verheerlijking, voor verbinding.
Nyira heeft van verbinding haar beroep gemaakt. Als community builder, theatermaker, bezieler van Rwanda en Zoveel Meer, Pride of Color, Happy Crappy Queer en Creative mother van Be Human, waar ze theater en workshops maakt rond identiteit.
“Identiteit mag op de voorgrond staan. Het is een visitekaartje: je toont wie je bent en hoe anderen met jou in contact kunnen komen. Stel dat ik iemand ontmoet die slechthorend is en op meerdere vlakken blootgesteld wordt aan uitsluitingsmechanismen. Dan moet ik bijleren en ervoor zorgen dat die persoon de juiste benadering krijgt. Ik moet dan op zoek gaan naar de juiste tools om de ideale wereld te scheppen voor die identiteit.”
Is er dan een ideale wereld voor elke identiteit? “Dat had gekund als een individu maar één enkele, herkenbare identiteit had, maar dat is niet het geval. Voor mij bestaat ieder individu uit verschillende identiteiten of kernen: je hebt een kern, maar daarin zit een nieuwe kern en daarrond zitten weer andere dingen. Alles is met elkaar verbonden tot een complex individu, dat aansluiting zoekt bij groepen met dezelfde kernen. Misschien zijn er op die manier wel verschillende ideale werelden voor elk individu.”
“In de zoektocht naar connectie of een ideale wereld moeten we soms één facet van onszelf naar voren schuiven. Dat doen we bijvoorbeeld met Pride of Colour: we zetten blackness in de verf om het te vieren, maar ook als tegenwicht tegen het dominante witte gegeven dat we nu kennen. Idealiter zou dat niet nodig zijn: als er geen dominante norm was, zouden we geen tegenwicht moeten bieden. Dan zouden verschillende identiteiten in balans zijn.”
Nyira kijkt van de kerstverlichting naar het mondmasker in haar rugzak. Misschien is dat contrast genoeg om haar te doen twijfelen: “Er zullen natuurlijk altijd minderheidsgroepen zijn. Kan alles wel in evenwicht zijn, en moeten we dat willen?”
Misschien moeten we daarnaar streven, denk ik. Het gesprek met Nyira maakt mij hoopvol en een beetje naïef en ik vraag haar of onevenwicht een evolutie in gang kan zetten: als we disbalans opmerken, kunnen we bijleren, veranderen, vooruit gaan.
“Ik wil altijd bijleren en er schuilt kracht in verandering, maar moeten we vooruit?” Nyira is hoopvol, maar naïef is ze allerminst. “We zijn altijd op zoek naar vooruitgang, maar ik vraag mij soms af of we ook niet naar binnen kunnen bewegen of naar iets wat breder is. We willen altijd vooruit en dingen achterlaten, maar misschien moeten we bepaalde dingen meenemen, waardoor alles groter of voller wordt.”
Wie obsessief naar vooruitgang streeft, mist heel wat in het voorbijgaan. Dat geldt ook voor wie constant naar boven kijkt. “Iemand op een piëdestal plaatsen geeft een vertekend beeld van die persoon en je eigen situatie. Denk maar aan religies: je verheft iets boven jezelf, waardoor je een soort verantwoordelijkheid af- of overgeeft aan iemand. Daardoor verlies je soms de connectie met jezelf. Het is fijner om je leven te vullen met je eigen herinneringen en ervaringen. Je kan wel inspiratie halen uit wat verheven is, maar plaats dat op je eigen niveau.”
“Ik heb het daar nooit mee gehad, met iets wat boven je staat, zoals in religie en idolatrie, maar ook in het piramidesysteem van de politiek. Politici zijn een clubje dat dingen beslist over een bevolking die beneden staat. Eigenlijk wil ik dat gelijk trekken: ik wil niemand verheven doen voelen en macht geven; tegelijk wil ik de verhevene overtuigen om zich niet vast te klampen aan de macht. Want wie op een voetstuk staat, kan helemaal niet bewegen: niet vooruit, niet naar binnen en niet naar iets wat voller is.”
“In plaats van naar boven te kijken, wil ik rond me kijken. Dat leer ik van kinderen, voor wie en met wie ik theater maak. Ik vind het fascinerend dat de wereld er voor zo’n klein mensje anders uitziet. Alles is groot en lokt bewondering uit. Misschien ben ik wel al heel mijn leven op zoek naar de bewondering, om de bewondering in stand te houden. Of nee, verwondering.”
“En dat leer ik van kinderen, van hun lichaamstaal, hun spontaneïteit, hun verbeelding. Ze leren me hoe je op een eerlijke manier kan reageren, en hoe die ongedwongen reactie fysiek en vocaal is. Zoals een stem die overslaat of een arm die iemand aanstoot wanneer je enthousiast bent. Dat doet me elke keer beseffen hoe geconditioneerd we worden wanneer we opgroeien.”
“Die conditionering begint al snel. Ik merk dat bijvoorbeeld bij Boom Toudou, een Afrikaanse vertelling van het Westerse Assepoester. Ik vertel er over saka saka, dat van maniokbladeren gemaakt is. Ieder Afrikaans kind weet waarover ik het heb, maar de witte kinderen zijn volledig in de war. Nadien vertellen Afrikaanse kinderen trots dat hun grootmoeder dat ook klaarmaakt. En dan merk je dat ze dat deel van hun verhaal nooit eerder verteld hadden aan witte kinderen, omdat ze zichzelf al censureren. Dat doe je automatisch, zeker als kind. Je doet het vooral wanneer er niemand op je lijkt in een dominante omgeving. Ik spreek uit ervaring, als geadopteerd kind, wanneer ik zeg dat het willen aanpassen aan de meerderheid ook schadelijk kan zijn. Ik ben blij dat ik geadopteerd ben, maar ik moet me nu een hele nieuwe identiteit aanmeten omdat ik nu pas in contact kom met mijn volledige zelf.”
Dus vertel je verhaal, over saka saka of spinazie, en kijk rond, naar binnen of naar iets wat voller is. Voor je je blindstaart op wat voor of boven je staat.
Nyiragasigwa Hens is co-founder of @behumanvzw , @rwanda_en_zo_veel_meer , @pride_of_color
and is a dramaturg currently working on a play about sisterhood : @us.k.now by @dalillahermans .
On view @hetpaleis and @ntgent
Instagram : nyiragasigwa_hens_
Tekst : Nele Janssens
Foto : Marijn Achten
Comments